Er zijn nog geen medicijnen op de markt die een zogenaamde non-alcoholische leverontsteking kunnen genezen. Maar het probleem groeit wereldwijd en dit heeft farmaceuten aan het werk gezet.

Maar ik drink geen alcohol... Het is een veelgehoorde reactie die maag-lever-darmarts Maarten Tushuizen krijgt van patiënten met leververvetting of ziekten die het gevolg zijn van deze aandoening.

Tushuizen werkt in het LUMC en behandelt daar onder meer patiënten die door leververvetting ernstige ziekten, zoals cirrose en leverkanker, hebben ontwikkeld. Niet enkel alcoholgebruik, maar ook overgewicht en een ongezonde leefstijl zorgen voor leverproblemen bij patiënten.

De lever bevindt zich rechtsboven in de buik, net onder het middenrif, en zorgt er onder andere voor dat voedingsstoffen zoals suiker en vet in ons bloed komen zodat we energie krijgen. Het orgaan slaat ook een deel van de vetten op die we binnenkrijgen via onze voeding.

Bij leververvetting wordt er steeds meer vet opgeslagen in de lever, meer dan gezond is. In de meeste gevallen leidt het niet tot klachten en leververvetting wordt meestal per toeval ontdekt. Bijvoorbeeld als er een echo van de buik wordt gemaakt om een hele andere reden, zo vertelt Tushuizen.

Hoeveel mensen in Nederland leververvetting hebben, is mede daarom onduidelijk. Daarnaast is er slechts beperkt onderzoek gedaan naar leververvetting in Nederland. Maar door het onderzoek wat wel is gedaan, hebben we het idee dat meer dan 20 procent van de Nederlanders leververvetting heeft, aldus Tushuizen. Er is ook een sterk vermoeden dat leververvetting in Nederland aan het toenemen is.

Diabetes type 2

Dit vermoeden is gebaseerd op het feit dat er wel een toename zichtbaar is van het aantal mensen met overgewicht en diabetes, in het bijzonder diabetes type 2. Inmiddels heeft meer dan de helft van de Nederlanders overgewicht en 1,2 miljoen mensen in Nederland hebben diabetes. Door overgewicht neemt de gevoeligheid voor insuline af. Dit zorgt ervoor dat de lever signalen krijgt dat er extra suikers moeten worden aangemaakt en afgegeven aan het bloed. Als de suikerspiegel daardoor omhoog gaat, verergert dit de ongevoeligheid voor insuline wat uiteindelijk leidt tot suikerziekte.

Overgewicht, diabetes en ook non-alcoholische leveraandoeningen staan met elkaar in verband. Uit internationaal onderzoek blijkt dat meer dan 60 procent van alle mensen met diabetes type 2 ook leververvetting heeft. In Nederland wordt er geen onderzoek gedaan naar leververvetting bij patiënten met diabetes type 2, maar Tushuizen is er wel voorstander van om dit te onderzoeken.

Bij ongeveer 1 op de 10 mensen kan leververvetting leiden tot NASH, ofwel een non-alcoholische leverontsteking, wat de lever flink kan beschadigen. Door de ontsteking kan er littekenweefsel - fibrose - ontstaan en als de lever door veel littekenweefsel niet meer goed functioneert, wordt er gesproken van cirrose.

Ook bij TNO wordt veel onderzoek gedaan naar NASH. Onderzoeker Roeland Hanemaaijer van TNO legt uit dat het onderzoek zich onder andere richt op het proces van leververvetting en NASH naar fibrose en cirrose. Over het verloop van dit proces is op dit moment nog veel onduidelijk.

Net als Tushuizen, merkt Hanemaaijer op dat een ongezonde leefstijl in combinatie met overgewicht de belangrijkste oorzaak is van non-alcoholische leveraandoeningen. Hij voegt eraan toe dat genetische factoren ook een rol kunnen spelen. Daarnaast kan een verstoorde darmflora mogelijk bijdragen aan de ontwikkeling van leverontstekingen.

Hoewel darmbacteriën waarschijnlijk bijdragen aan NASH, is er echter ook een kans dat het veranderen van de samenstelling van darmbacteriën juist bijdraagt aan de genezing van leververvetting en het voorkomen van NASH. Dit wil Tushuizen komend najaar gaan onderzoeken. In september start in het LUMC een onderzoek waarbij specifieke darmbacteriën van slanke personen worden ingebracht bij mensen met overgewicht en leververvetting. Er wordt met name onderzocht welke effecten deze bacteriën hebben op de hoeveelheid vet in hun lever. Daarnaast vermoedt Tushuizen dat deze behandeling in de toekomst ook een manier kan zijn voor mensen met veel overgewicht om juist gewicht te verliezen.

Genezing

Omdat er nog steeds geen medicijn bestaat tegen NASH en fibrose, werken biotechnologische en farmaceutische bedrijven aan de ontwikkeling van geneesmiddelen tegen deze leveraandoeningen.

Naast zijn werk bij TNO, heeft ook Hanemaaijer een bedrijf opgezet waarmee hij wil proberen om een medicijn te ontwikkelen tegen NASH: CollaneX therapeutics. Hij vertelt erbij dat het bedrijf net begint aan het project, terwijl een aantal internationale farmaceuten al veel verder zijn met de ontwikkeling van een medicijn. Eén van deze bedrijven is Genfit. Het Franse bedrijf werkt sinds 2010 aan het geneesmiddel Elafibranor dat ontwikkeld wordt om NASH te genezen en de toename van fibrose te voorkomen of zelfs te verminderen. In 2013 begon Genfit het geneesmiddel te testen op patiënten met NASH en fibrose. Volgend jaar wil het bedrijf de data van het klinisch onderzoek in fase drie (de laatste fase) beschikbaar hebben en presenteren.

De Belgische farmacoloog Bart Staels is professor aan de Universiteit van Lille en medeoprichter van Genfit. Hij noemt de wereldwijde toename van non-alcoholische leveraandoeningen een epidemie. Hij merkt echter wel op dat het probleem in Nederland relatief kleiner is dan in andere landen, zoals Duitsland, Frankrijk, België en de VS. Maar ook in Azië en het Midden-Oosten groeit het aantal patiënten, vertelt hij.

Medicijn

Staels ziet dat de ontwikkeling van een medicijn tegen NASH en fibrose vanuit twee verschillende invalshoeken wordt benaderd. Er zijn bedrijven, waaronder Genfit, die zich altijd met name hebben gericht op metabole ziekten; leververvetting en NASH hebben hun aandacht getrokken omdat er een sterk verband is met overgewicht en diabetes. Daarnaast zijn er ook farmaceutische bedrijven die zich in het verleden bezighielden met de ontwikkeling van medicijnen tegen het virus hepatitis C. Inmiddels is daar medicatie voor op de markt en hun aandacht is verschoven richting andere leveraandoeningen zoals NASH en fibrose.

Genfit is één van de vier farmaceutische bedrijven dat in het meest vergevorderde stadium is van het testen van hun medicijn, zo vertelt Staels. De andere bedrijven zijn Gilead, Allergan en Intercept Pharmaceuticals. Samen met het Amerikaanse bedrijf Intercept Pharmaceuticals gaat Genfit volgens Staels nu aan kop. Hij acht de kans groot dat Genfit als eerste een medicijn tegen NASH op de markt gaat brengen, maar merkt ook op dat het afhankelijk is van meer factoren dan alleen de onderzoeksresultaten die in 2020 naar buiten worden gebracht. Zo moet Genfit onder andere ook nog toestemming krijgen van de EMA (European Medicines Agency) en de Amerikaanse FDA (Food and Drug Administration) om het medicijn op de markt te mogen brengen.

Anika van de Wijngaard