„De cruciale vraag is, hoe zien die cijfers er in 2025 uit?” De Utrechtse hoogleraar Alex Brenninkmeijer wierp dit op bij de presentatie van het tweede onderzoek van Persveilig, zaterdag in perscentrum Nieuwspoort in Den Haag, voorafgaand aan de algemene ledenvergadering van journalistenvakbond NVJ. „Handen af van journalisten dient steeds onderstreept te worden. De politiek moet met een duurzame aanpak komen en inzien dat journalistiek net als politieke partijen bij de infrastructuur van onze democratie hoort”, aldus Brenninkmeijer. Om te voorkomen dat de cijfers in een volgend Persveilig-onderzoek weer zijn gestegen.

Hij was ook betrokken bij het eerste onderzoek, vier jaar geleden, dat werd uitgevoerd toen Persveilig net was opgericht door de NVJ samen met het Genootschap van Hoofdredacteuren, politie en Openbaar Ministerie. Internationaal gezien een unieke samenwerking, die ervoor zorgt dat agressie tegen journalisten bij de vier groepen op de radar komt en zwaarder wordt bestraft. Het leek een vooruitziende blik, want leidden vorig jaar twintig aangiftes tot rechtszaken, alleen al afgelopen januari zijn veertig meldingen gedaan, waarvan er vele tot rechtszaken zullen leiden.

(Tekst gaat door onder foto)

Een kerkganger die een journalist aanviel is vrijdag nog veroordeeld. Een tot de verbeelding sprekende zaak was die van de fotograaf die door een shovel met auto en al in de sloot werd gekieperd. Verdachten van deze poging tot doodslag zitten nog vast in afwachting van de rechtszaak. „Dat de pers als vijand van de democratie wordt gezien, is een omkering van de werkelijkheid”, aldus Brenninkmeijer, die er niet over uit kon dat een dominee de pers opriep de zondagsrust van kerkgangers te respecteren. „Waarmee hij dus poogt de vrije nieuwsgaring te beknotten.”

De samenleving moet het belang van onafhankelijke journalistiek inzien, als ’belangrijkste omstander’ bij agressie tegen journalisten. Die zeggen al onderwerpen en plekken te mijden uit angst voor verbaal en fysiek geweld. „Hoewel sommigen er ook extra door worden gemotiveerd.” NOS haalde de logo’s van het wagenpark af en liet journalisten op straat werken met logoloze ’plopkappen’ op hun microfoons, ter voorkoming van agressie.

Peter ter Velde van Persveilig zegt dat vooral fotografen en cameramensen onder verbale agressie lijden. Zij zijn het meest herkenbaar en twee derde van hen maakte er melding van. De helft van de journalisten wordt bedreigd en zeventien procent had met fysiek geweld te kampen. Een iets grotere groep, een op vijf, zag zich met juridische bedreiging geconfronteerd. Dat houdt in dat een bedrijf dat niet wil dat iets aanhangig wordt gemaakt een advocaat journalisten laat benaderen die dreigt met juridische consequenties.

Het valt Ter Velde op dat journalisten geweld en bedreigingen bij hun functie vinden horen. „Ze vinden dat het meevalt en denken dat er ’toch niets mee wordt gedaan’ als ze aangifte doen. Maar als mensen een rode lijn passeren en zich verbaal of met geweld zo uiten dat dit geestelijke en lichamelijke gevolgen heeft of apparatuur beschadigd wordt, gaat dat vele stappen te ver. We moeten er echt vanaf, dat dat bij de functie hoort.”

(Tekst gaat door onder foto)

NVJ-voorzitter Renske Heddema signaleert dat er in de samenleving ’fundamenteel iets is gekanteld in de wijze waarop journalistiek wordt gezien’. „Waarheidsvinding, hoor en wederhoor en respect voor traditionele media leggen het af tegen bubbels in sociale media.” Bescherming van journalisten moet meer dan ooit speerpunt zijn van de bond, vindt zij. „Al is de schaal niet te vergelijken met wat dictatoriale regimes tegen journalisten doen, de essentie is dat wel”, zegt ze wijzend op het recente incident in Belarus, waarbij een vliegtuig werd gekaapt om een journalist en zijn vriendin op te kunnen sluiten. „In het buitenland vinden ze de samenwerking zoals binnen Persveilig erg bijzonder. Als ik journalisten in het buitenland spreek via de computer, is hier het meest storende dat kan gebeuren een kat die op tafel springt. Daar moeten ze er doorlopend voor vrezen door het regime achter hun laptop te worden weggesleept.”