Dag vakantieherinneringen (Instagram), dag adressenboekje (Facebook), vaarwel aan alle grappen en hartenkreten die ik met vrienden deelde (WhatsApp). Het ging volgens Facebook om een menselijke fout, niet om een hack. Maar dat medewerkers daardoor niet eens bij hun eigen servers konden is een enge gedachte. Wie beheert de back-ups van ons bestaan?

In de uren die ik niet op sociale media kon koekeloeren, dacht ik aan alle andere zaken die plotseling kunnen verdwijnen. Bij ’Nieuwsuur’ ging het toevallig over contant geld, dat met uitsterven wordt bedreigd. Bijna niemand betaalt meer cash, ons geld bestaat alleen nog digitaal. Handig, maar het maakt ons ook kwetsbaar. Als we volledig overstappen op pinnen en er geen contant geld meer in omloop is, kunnen we nergens op terugvallen als banken worden gehackt. Wat als je ineens geen toegang meer hebt tot je rekening? Dystopische scenario’s worden wel vaker werkelijkheid.

In zekere zin leven we al in ’The matrix’, waarin mensen worden aangestuurd door kille machines. Algoritmes bepalen wat we online krijgen te zien. Facebook draait zelfs de volumeknop omhoog zodat we vooral berichten zien die ons opfokken, vertelde een klokkenluider. Zo blijven we langer op het platform en genereren meer advertentie-inkomsten. Maar we raken daardoor ook verder verdeeld. Algoritmes van de overheid bestempelen onschuldige burgers als fraudeurs. Wie eenmaal is gebrandmerkt, klimt moeilijk weer uit het digitale moeras van de Belastingdienst of het UWV.

De gewone mens is een speelbal van digitale overheidsdiensten en techgiganten. We zijn nullen en enen, die makkelijk zijn te manipuleren. Maar voor de financiële en politieke elite is dit systeem een speeltuin. Wopke Hoekstra en andere wereldleiders laten geld verdwijnen in hun eigen voordeel, door het te verstoppen op tropische eilanden. Een bijstandsmoeder mag niet eens boodschappen aannemen van familieleden, maar vermogende types als Hoekstra kunnen – geheel volgens de wet – nóg rijker worden door belasting te ontwijken, terwijl ze hun sporen zorgvuldig uitwissen.

De politici die het volk moeten vertegenwoordigen doen ook graag verdwijntrucs met belastende informatie. Zo is een explosieve memo van jurist Sandra Palmen over de toeslagenaffaire tot twee keer toe weggemoffeld. Palmen stelde al in 2017 dat het stopzetten van toeslagen voor kinderopvang ’laakbaar’ en onrechtmatig was en vond dat gedupeerden moesten worden gecompenseerd. Hoekstra’s ministerie van Financiën heeft de inhoud van dat memo ook proberen af te zwakken. Maar duizenden slachtoffers van de toeslagenaffaire zitten nog steeds in de ellende.

We kunnen nergens meer zeker van zijn. De powers that be toveren met cijfers, goochelen met de waarheid, van Silicon Valley tot Den Haag. Het kabinet trad af maar bleef nog maanden zitten. Ministers stappen op en komen vrolijk weer terug. Ze bieden constant excuses aan, maar nemen geen verantwoordelijkheid. Burgers moeten ondertussen bewijsmateriaal en data blijven voeren aan hongerige instanties, en dat web wordt alsmaar complexer. Er werd ons een nieuwe bestuurscultuur beloofd, nieuw leiderschap. Maar lege woorden repareren geen onbetrouwbare systemen.