Ahmed Mahdi Ahmed (28) heeft ernstige maagproblemen. Hij is geopereerd en slikt maagtabletten. Sinds hij in Nederland is, is hij dertig kilo afgevallen. Dat komt niet omdat hij geen eten kan krijgen, maar omdat zijn darmen overgevoelig zijn geworden. Het eten van de voedselbank is over de houdbaarheidsdatum. Voor veel mensen levert dat geen problemen op, maar voor Ahmed wel. Hij probeert alles te eten, maar verdraagt bijna niets meer.

Op zijn zestiende vertrok Ahmed uit Soedan. Hij gaf zijn paspoort aan de mensensmokkelaars in Griekenland en kan daarom ook niet meer terug naar Soedan. Sindsdien staat zijn leven in de wachtstand. Hij probeert al jarenlang een verblijfsvergunning te krijgen bij verschillende rechtbanken. Het liefst wil hij dat er een einde komt aan het niets. Hij wil terug naar Soedan of een verblijfsvergunning in Nederland, dat maakt hem niet uit.

Zijn maagproblemen zijn ontstaan door stress. Toch wil hij geen kalmeringsmiddelen. „Ik weet waardoor de stress wordt veroorzaakt”, zegt hij. „Ik ben geen kind dat je een pilletje kunt geven. Ik heb tegen de dokter gezegd: jullie maken mij dood.”

Hij heeft de hoop op een normaal leven al opgegeven. „Ik ben bijna dertig. Ik kan geen opleiding volgen. Ik kan niet werken. Ik heb geen relatie. Mijn leven is al half voorbij.”

Wachten

In Nederland wonen ongeveer 23.000 tot 58.000 migranten zonder verblijfsvergunning. Volgens schattingen verblijven daarvan ongeveer honderd in Leiden. Het gaat meestal om mannen, maar er zijn ook vrouwen. Deze Leidse ’ongedocumenteerden’ of illegalen, mannen en vrouwen zonder papieren, spreken vaak Nederlands en wonen soms al twintig jaar in Nederland. Ze zijn bezig met juridische procedures of zijn al uitgeprocedeerd. Terug naar het land van herkomst kan niet of willen ze niet. Ze kennen Leiden op hun duimpje en zijn hun moedertaal al vergeten. Ze werken niet, volgen geen opleiding en krijgen geen uitkering. Soms werken ze zwart, ze lopen rondjes door de stad en verder wachten ze, jarenlang, op het volgende oordeel van de rechtbank en de IND.

De sterksten wagen de oversteek

Ondertussen verslechtert hun gezondheid. Door langdurige stress worden ze ziek van het leven dat ze hier leiden. De van oorsprong Leidse huisarts en hoogleraar gezondheidsverschillen Maria van den Muijsenbergh doet onderzoek naar de gezondheid en de zorg voor ongedocumenteerden. Zij bevestigt het beeld van de slechte gezondheid van de Leidse ongedocumenteerden door de slechte omstandigheden hier. Uit haar onderzoek naar een groep ongedocumenteerden in Nederland blijkt dat ze allemaal problemen hebben met hun gezondheid. De vijf meest voorkomende klachten zijn: vermoeidheid, slaapproblemen, nachtmerries, angstig en zenuwachtig zijn en gebitsproblemen. Ook andere lichamelijke klachten komen veel voor, zoals hoofdpijn, duizeligheid en rugklachten. De ongedocumenteerden zelf beschouwen stress en angst als belangrijkste oorzaken van hun lichamelijke klachten, blijkt uit haar onderzoek.

Het idee dat de ongedocumenteerden hier ziek aankomen door traumatische ervaringen in het land van herkomst of door de gevaarlijke reis, klopt slechts gedeeltelijk. „De meeste ongedocumenteerden komen juist in Nederland aan als gezonde mensen”, zegt Van den Muijsenbergh. „Want alleen de sterksten wagen de gevaarlijke oversteek. We weten zeker dat de leefomstandigheden in Nederland -de angst, discriminatie en de slechte levensomstandigheden- de oorzaak zijn van hun slechte gezondheid. En hoe langer ze in Nederland blijven, hoe slechter met name die psychische gezondheid wordt.”

In detentie

Ook in Leiden hebben de ongedocumenteerden stress. Die stress wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door het risico opgepakt en in vreemdelingendetentie gezet te worden. Sommige illegalen kunnen niet uitgezet worden omdat het land van herkomst ze niet terugneemt, omdat ze niet de juiste papieren hebben. Ze verblijven dan een aantal maanden in een detentiecentrum en keren vervolgens weer terug naar Leiden. „In detentiecentra verblijven mensen in ellendige omstandigheden”, zegt Van den Muijsenbergh. „Je kunt het vergelijken met de gevangenis.”

Ahmed heeft ook elf maanden in detentie gezeten. Hij maakte geen problemen en had goed contact met de bewaking, maar het ging niet goed met zijn darmen. Hij kreeg geen medische hulp aangeboden toen hij veel pijn had. Dat leidde tot een schadevergoeding van 1500 euro. „Ik heb het geld niet geaccepteerd. Geld is na een paar maanden weer op. Ik wil een verblijfsvergunning.”

Eenzaamheid

Naast stress door het risico opgepakt te worden, is er ook de stress veroorzaakt door het niet mee mogen doen met de samenleving. Het is streng verboden voor werkgevers om mensen zonder papieren in te huren. De meeste ongedocumenteerden werken daarom zwart, sommigen doen vrijwilligerswerk en sommigen werken niet. „Uit onderzoek onder vluchtelingen blijkt dat degenen die geen bezigheden hebben veel vaker diabetes krijgen”, zegt Van den Muijsenbergh. „Dat werkt als volgt: werk of zinvol bezig zijn, is belangrijk voor je zelfvertrouwen. Eenzaamheid of het gevoel uitgesloten te zijn, geeft daarentegen chronische stress. Stress maakt hormonen vrij die ertoe leiden dat de kans op diabetes, overgewicht, depressie en hart- en vaatziekte groter wordt. Chronische stress is een ziekmakend proces.”

Issa Issaka (40) vult zijn dagen met verblijven op zijn kamer. Hij is twintig jaar ongedocumenteerd in Nederland, waarvan twaalf jaar in Leiden. Daarvoor woonde hij in Benin. Issaka huurt een kamer bij een Afrikaanse kennis. Hij zegt alleen ’hallo’ tegen de kennis, verder niks. Het grootste gedeelte van de dag zit hij op zijn kamer. Hij komt niet graag buiten. Hij is alleen. Het enige wat hij doet, is ’denken, denken, denken’. Hij had een afspraak met een psycholoog, maar dat is uiteindelijk niet gelukt. „Ik heb heel lang gewacht.”

In Benin heeft hij een dochter, maar daar kwam hij pas veel later achter, toen hij al lang in Nederland was. Hij heeft alleen een foto van haar gezien. Dat is moeilijk voor hem. Hij slaat zijn handen voor zijn gezicht. „Ik zie de mensen lopen op straat. Ik zoek haar en vraag me af of ik haar ooit zal zien.”

Geen vaccinatie uit verzet

Naast stress, depressie en eenzaamheid is er de afgelopen tijd nog een gezondheidsrisico bijgekomen; corona. De Leidse ongedocumenteerden hebben via de vrijwilligersorganisatie Comité Opvang Ongedocumenteerden Leiden (COOL) de mogelijkheid gehad om het Janssenvaccin te krijgen, maar niet iedereen wilde dat hebben, bijvoorbeeld omdat ze geen QR-code krijgen omdat ze geen BSN-nummer hebben. Muntaga Balde (35) bijvoorbeeld wilde het vaccin niet hebben uit verzet. Hij vluchtte op zijn veertiende uit Sierra Leone en woont al twintig jaar in Nederland zonder verblijfsvergunning, waarvan acht jaar in Leiden. Hij is uitgeprocedeerd, maar wil niet terug, want hij heeft niets meer in het land van herkomst. Toen Balde in Nederland kwam, was hij nog een kind. Hij heeft een half jaar onderwijs gekregen. Daarna mocht hij niet meer naar school omdat hij geen verblijfsvergunning had.

Een vaccinatie tegen corona wilde hij niet, want hij mag hier niet werken. Het is een vorm van protest. „Ik heb geen recht op werk, geen recht op scholing, geen recht op een verblijfsvergunning, geen recht om te reizen, waarom zou ik dan wel de ’plicht’ van een vaccinatie accepteren? Ik kan in mijn leven bijna geen eigen keuzes maken. Alleen bij deze vaccinatie kan ik zeggen: ik doe het niet. Het is mijn leven. Ik ben niet bang om corona te krijgen. Als de ziekte komt, dan komt het maar.”

Ook Balde zoekt geregeld hulp bij de huisarts en ook bij de psychiater. Hij slaapt slecht, is depressief, heeft nachtmerries en piekert veel. „Ik ben alleen en kan mijn zorgen met niemand delen. Ik wandel veel door de stad. Meestal alleen, soms vrienden - andere Leidse uitgeprocedeerden. Lichamelijk mankeer ik niets. Ik wil graag werken, of naar school, maar ik heb niet de mogelijkheid iets van mijn leven te maken.”

Balde heeft een vriend die wel een verblijfsvergunning heeft gekregen. Hij werkt wel. „Ik ben niet jaloers, ik ben blij voor hem, maar het is wel moeilijk om te zien hoe anderen een mooi leven opbouwen en ik niet.”

Medische vergunning

Het Steunpunt Ongedocumenteerden Leiden - een onderdeel van VluchtelingenWerk Nederland - helpt de Leidse ongedocumenteerden door nogmaals het vaak vuistdikke dossier na te gaan. Juridisch medewerker Kilian van der Scheer weet dat veel ongedocumenteerden psychische problemen hebben door de situatie waarin ze verkeren. Er is een juridische mogelijkheid om een verblijfsvergunning te krijgen op medische gronden. Daar zijn voorwaarden aan verbonden. Als wordt voldaan aan die voorwaarden - bijvoorbeeld een behandeling is in het land van herkomst niet te verkrijgen - krijgen ze een ’uitstel van vertrek’-formulier, dat is een zwakke verblijfsvergunning. Als na een jaar de gezondheidssituatie niet is verbeterd, krijgen ze een medische verblijfsvergunning voor een jaar, die na drie jaar verlengd kan worden tot een tijdelijke verblijfsvergunning. Dat is niet de weg die Van der Scheer vaak neemt. „Het treurige is dat de Leidse ongedocumenteerden ziek zijn door de erbarmelijke omstandigheden in Nederland, maar niet ziek genoeg om in aanmerking te komen voor de regeling. Mijn ervaring is dat ongedocumenteerden pas een medische vergunning krijgen als ze niet lang meer te leven hebben. Ze mogen dus niet in Nederland leven, maar wel sterven. Dan dan heb je ook niets meer aan een verblijfsvergunning.”

Dit verhaal is mogelijk gemaakt door het Leids Mediafonds