In de Verenigde Staten werd in 2020 zo’n 360 biljoen dollar aan zelfhulp besteed. Online kun je verdwalen in een woud vol e-learnings. Verder staan dit jaar 75.000 Nederlanders ingeschreven als coach. Alles om het individuele succes van de mens te vergroten, continu gelukkig te zijn en de concurrent voor te blijven.

Deze booming-business hebben wij te danken aan 40 jaar neoliberalisme en het geloof in de meritocratie: denkwijzen die uitgaan van de individuele vrijheid en verdiensten van de mens. Succes is individueel eigendom en eigen verantwoordelijkheid.

De concurrentiestrijd begint al op de lagere school. Cito-toetsen en grafieken geven aan wie op schema ligt en wie zich zorgen moet maken over de kans op een goed diploma en dus fijn inkomen.

En een organisatie mag dan kansen bieden, het is jouw verantwoordelijkheid om die te verzilveren. Een zienswijze die gebruikt wordt om mensen in ontwikkeltrajecten te stoppen, de individuele prestaties op te voeren met bonussen en achterlopers te vervangen.

Het effect laat zich raden: jonge mensen met stress en de angst niet goed genoeg te zijn; hardwerkende professionals in de zorg en onderwijs die het allemaal zelf moeten uitzoeken en overal ICT-systemen met namen als SelfServiceCentre, MyHRportal en YourStudiepad. Vriendelijke titels maar in feite is de boodschap van onze doe-het-zelfsamenleving: Zoek het uit, u staat zelf aan het roer en wij wensen u succes.

Gelukkig bestaat er een alternatief voor dit verhaal van individuele maakbaarheid: het concept kritische vriendschap. Hiervoor heb ik geen stappenplan of vaste regels. Hooguit een aantal ingrediënten, die even simpel als complex zijn. Het gaat om: delen van ervaringen, twijfels en lastige zaken; aandacht schenken; nieuwsgierig zijn en ontspannen.

Bij een goede vriend vind je rust. Zelf oefen ik ook met elkaar waarderen en bewonderen. Prachtige ervaringen die zorgen voor zelfvertrouwen en verbinding. Toch gek dat als ik mensen de opdracht geef om waardering naar elkaar uit te spreken, ik meteen merk hoe lastig wij dit vinden. Net als kritisch meedenken en de ander een spiegel voorhouden. Op zo’n moment wordt het al snel te pijnlijk. Terwijl een goede vriend uit zorgzaamheid een ander verder wil helpen.

Dit is een ander perspectief op het najagen van succes. Niet de concurrentie, maar de onderlinge verbinding staat centraal. Dat verhoogt betrokkenheid en zorgt voor een duurzaam geluksgevoel. Delen, waarderen en meedenken. Dan bestaat de kans dat kritische vriendschap ontstaat. Vriendschap laat zich immers niet afdwingen. Dat is juist het mooie, zij kent het element van vrijheid. Je bepaalt zelf met wie je je tijd doorbrengt maar het is wel een wederzijdse aangelegenheid. Bewust afhankelijk. Je bent vrienden van elkaar. Samen verantwoordelijk en een gezamenlijk succes.

Jelte C. Krist is organisatie- en veranderkundige